10 عامل تأثیرگذار بر نرخ ارز
ماه گذشته نرخ ارز افزایش پرشتابی داشت. به موازات افزایش نرخ ارز و به ویژه دلار، قیمت طلا و سکه نیز افزایش یافت. در ادامه رشد پرشتاب قیمت ارز بازارهای موازی نیز با رشد جهش روبرو شدند، ابتدا خودرو و بعد مسکن رشد زیادی داشت. تفاوت جهش‌های بازارهای این دوره با دوره پیش در این است که بازار سرمایه و بورس از ابتدا در مدار صعود و توسعه قرار داشت. دلیل آن نیز تزریق سهام‌هایی مانند شستا و صندوق‌های ETF به بورس بوده است.
بر اساس بازی بازارهای متفاوت در اقتصاد ایران می‌توانیم بگوییم ما با پنج بازار موازی روبرو هستیم و نقدینگی ایران در مدار این بازارها در گردش است. ارز، سکه و طلا، مسکن، خودرو و بورس. برای مهار نقدینگی و بازار ایران تمامی بازارهای پنجگانه با به صورت یک کل باید در نظر گرفت. در این نوشتار می‌کوشیم 10 عاملی که بر روی قیمت ارز تأثیرگذار است را مشخص کنیم.
1- صادرات نفت
با کاهش صادرات نفت عرضه و تقاضا در ایران کاهش یافته است و کاهش یافتن عرضه و تقاضا به معنای کوچک شدن بازار ایران است. در بازار کوچک تقاضای دلار نیز کاهش پیدا می‌کند. البته این یک سوی ماجرا است از طرف دیگر به دلیل کاهش میزان صادرات نفت جریان ارزهای دولتی نیز به بازار ایران کاهش یافته است.
به عبارتی عرضه و تقاضا به یکسان در بازار ایران کم شده است. فعالان اقتصادی با استناد به کاهش عرضه دلار در بازار ایران استناد می‌کنند که قیمت دلار بالا خواهد رفت بر روی روانشناسی بازار و دلالان فضای ارز حساب باز کرده‌اند. اما تقاضای اصلی ارز از سوی واردکنندگان در سامانه نیما است.
به بیان دیگر کاهش صادرات نفت با کاهش عرضه قیمت دلار را بالا خواهد برد ولی بر روی این موضوع نباید اغراق کرد.
درست است که شاخص ناخالص داخلی ایران تنها 30 درصد به نفت بستگی دارد اما 80 درصد واردات ارزی کشور به صادرات این ماده استراتژیک ربط دارد.
2- حجم نقدینگی
حجم نقدینگی در کشور نیز به میزان صادرات در کشور بستگی دارد. ایران شرایطی با کمترین میزان تورم روبرو بود که نفت به بشکه‌ای 7 دلار رسیده بود و در سال 91 که دلار به 70 دلار رسید با صادرات 2/2 میلیون بشکه‌ای بیشترین نقدینگی را به وارد کشور شد و اقتصاد ایران توان جذب این میزان نقدینگی را نداشت. در نتیجه دلارهای نفتی به بازار ارز و سکه و به صورت غیرمستقیم به دیگر بازارهای موازی وارد می‌شدند.
در شرایطی که میزان صادرات نفت در ایران بر اساس گزارش رویترز به روزانه زیر 200 بشکه در روز کاهش یافته است و دولت از منابع سه گانه مالیات، حذف یارانه‌ها و فروش اموال دولتی می‌خواهد هزینه‌های جاری خود را تأمین کند به نظر می‌رود قاعدتاً میزان نقدینگی بایستی کاهش یابد.
زمانی که نقدینگی زیاد می‌شود دولت باید این نقدینگی را کنترل کند یا از طریق حذف آن یا از طریق کاهش سرعت گردش پول یا همان رکود در معاملات بازار. این یکی از عللی است که باعث شده متناسب با کاهش صادرات نفت و کاهش عرضه دلار به اقتصاد، دلار گران نشود. اینکه دلار باید با توجه به نقدینگی بیش از اين گران مي‌شد اما گران نشده از جمله به این موضوع باز می‌گردد.
3- روابط بین‌الملل
در خبرها است که شاخص یا ایندکس دلار کاهش یافته است. کاهش شاخص دلار به معنای کاهش ارزش دلار در برابر سبدی متشکل از شش ارز اصلی یورو، ین ژاپن، پوند انگلیس، دلار کانادا، کرون سوئد و فرانک سوئیس است. دلیل کاهش ارزش دلار به چهار عامل بازمی‌گردد. شیوع ویروس کرونا ایالات متحده و افزایش نرخ بیکاری در این کشور؛ کاهش رشد اقتصادی سه ماهه نخست؛ ناآرامی‌ها در اعتراض به نژادپرستی و شاید مهمتر از همه جنگ تجاری در میان ایالات متحده آمریکا و جمهوری خلق چین. کاهش این شاخص بر بروی قیمت دلار در ایران نیز اثر خواهد گذاشت.
در صورتی که روند روابط جهانی و اقتصاد بین‌الملل به همین روال پیش برود در آینده چین جای ایالات متحده را خواهد گرفت و به ابرقدرت اول دنیا بدل خواهد شد. اظهارات ترامپ برعلیه چین نیز نشان از همین ترس ایالات متحده دارد.
4- یارانه انرژی
دولت اعلام کرده است که در سیاست‌های جدید بودجه‌ای بخشی از درآمد دولت از حذف یارانه‌ها تأمین خواهد شد. سیاست یارانه‌ای از ابتدا در اجرا مشکلاتی داشته است. از جمله یارانه نامتناسب به اقشار مختلف و دهک‌های بالای درآمدی. یارانه انرژی و تشویق شهروندان به استفاده بیشتر از انرژی به جای صرفه‌جویی و استفاده از منابع تولید انرژی تجدیدپذیر. این درحالی است که کشور ما یکی از مناسب‌تری مناطق جهان برای استفاده از انرژی خورشیدی است و با 2700 کیلیومتر ساحل آبی جایگاه مناسبی برای استفاده از توربین‌های آبی در زیر آب دارد.
همچنین ایرانیان به دلیل شیوه مصرف بیشتر زباله تر تولید می‌کنند و زباله تر برای تولید بیوگاز مناسب است. دیگر شیوه‌های تولید انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی بادی نیز به فراخور در جای جای کشور می‌تواند استفاده شود.
البته در صورت حذف یارانه انرژی هر خانوار ایرانی در ماه دو میلیون و 200 هزار تومان برای انرژی پول پرداخت خواهد کرد. در شرایطی که حداقل حقوق در ایران 2 میلیون 800 هزار تومان وضع شده است و بیشتر ایرانیان کمی بیشتر از این رقم حقوق می‌گیرند حذف کامل یارانه انرژی معقول به نظر نمی‌رسد. در چنین شرایطی قدرت خرید ایرانیان به شدت پایین خواهد آمد و تقاضای دلار نیز کم می‌شود.
5- نسبت تورم ایران به تورم جهانی
ارزش دلار از سال 2005 تا کنون 29 درصد کاهش یافته است و به این معناست که هر 100 دلار در آن سال اکنون به اندازه 71 دلار قدرت خرید دارد. اگر ریال ایران نیز از سال 1385 تا کنون سطح تورم خود را در حد 29 درصد نگه داشته بود اکنون ارزش دلار تغییری نکرده بود. گفتنی است تمامی اقتصادهای دنیا تورم دارند و تنها کشوری که تورم منفی دارد کشور ژاپن است و مسوولان این کشور می‌کوشند تورم کشور را به بالای صفر برسانند.
6- نحوه پرداخت حقوق
از آنجا که تا کنون پرداخت حقوق از محل صادرات نفت صورت می‌گرفت نحوه پرداخت حقوق نیز در افزایش قیمت دلار موثر بوده است. در صورتی که دولت بتواند حقوق کارمندان خود را منابع ارزی داخلی مانند مالیات و عوارض داخلی بپردازند، از رشد ارزهای خارجی جلوگیری خواهد شد.
7- بودجه‌بندی دولت
بودجه دولتی در تعیین قیمت ارز نقش تعیین کننده دارد. بزرگترین سرمایه‌دار کشور و بزرگترین مصرف‌کننده بودجه کشور نیز دولت است. اگر دولت بتواند در هزینه‌های خود صرفه‌جویی کند و آنها را تا 80 درصد کاهش دهد دلار کاهش پیدا خواهد کرد. هم‌اکنون نیز این کار در دستور کار دولت قرار دارد و در بودجه‌بندی جدید بسیاری از هزینه‌های دولت کاهش یافته است.
8- انتظارات تورمی
سطح انتظارات به تورم دلار دامن می‌زند. انتظارات تورمی را می‌توان با حجم چک رمزدار ماهانه اندازه گیری کرد. حجم چک‌های رمزدار در شهریور 97 زمانی که دلار 19 هزار 200 تومان بود به 350 هزار میلیارد تومان رسیده بود و در شهریور 98 بع 119 هزار میلیارد تومان کاهش یافت. نوسانات این بازارها را نیز دلالانی تعیین می‌کنند که با ارتباط، خرید گسترده و احتکار دلار، خودرو، مسکن و سکه نظام اقتصادی کشور را به هم ریخته‌اند.
9- بازارهای موازی
بازارهای موازی دلار مانند مسکن، طلا و سکه، بورس و خودرو نقدینگی را از دلار برمی‌دارند و به سمت خود می‌کشند. با کاهش قیمت دلار در هفته‌های اخیر قیمت مسکن به شکل جهشی بالا رفت. با کوچک شدن اقتصاد ایران و کنار رفتن فعالیت‌های تولیدی اقتصاد در دست بازارهای سرمایه‌ای می‌چرخد.
10- نرخ بهره
اگر نرخ بهره بانکی بیشتر از افزایش نرخ دلار باشد تقاضا برای خرید دلار کاهش می‌یابد. فرض کنید کسی با وام بانکی دلار خریده باشد و 18 درصد نیز بهره داده باشد باشد. اگر کسی در شرایط بهره‌وری 16 درصد دلار وارد معاملات ارز انجام دهد ضرر خواهد کرد.
