رشد بورس تابع چه منطقی است؟
امروز شاخص بورس ایران از مرز 1.5 میلیون گذشت و روز سه‌شنبه دهم تیر 99 به رقم تاریخی ۱,۵۴۰,۳۲۶ رسید. خبری مسرت بخش برای سهامدارن و فعالان بازار سرمایه. اما این خبر آیا برای دیگر بخش‌های اقتصاد نیز رضایب بخش است؟ افزایش قیمت دلار چه نقشی در رشد بورس داشته است و مهمتر از همه آیا بورس تهران با حباب روبرو است که در صورت ترکیدن آن دامن اقتصاد و مردم را خواهد گرفت؟
قیمت‌های روی تابلو چه چیزی را نشان می‌دهد
وقتی به تازگی کدبورسی گرفته بودم و وارد معاملات بورس شدم با دیدم تابلوی سبز بورس خوشحال و با دیدن نمادهای قرمز ناراحت می‌شدم. با اینکه سرمایه اندکی را در بورس ایران سرمایه گذاری کردم و به تبع سود و زیان من نیز اندک بودند اما هر سودی مرا خوشحال می‌کرد و با ضرر اندکی احساس می‌کردم وقت و هزینه بالایی را تلف کرده‌ام. اما روش بهتر این بود که برای درک واقعی از سود و زیانی که در بورس می‌کردم باید به نرخ تورم رجوع کنم. این کار نیاز به محاسبه داشت پس به تبدیل اعداد به دلار روز پرداختم. دیدم که سود من ولو به زعم خود بسیار عدد ناچیزی است که چه بسا در دیگر مشاغل و کسب و کارها بهتر از آن می‌توانستم به دست آورم.
چه بسا اگر قیمت سهام شرکت‌ها را به دلار تبدیل کنیم ارزش بسیاری از شرکت‌های سودده کاهش یابد و شرکت‌هایی که در حال حاضر در بورس در مسیر نزولی هستند واقعاً ضرر ده باشند.
آیا بورس حباب دارد؟
خوب تا کنون که چندان امیدوار کننده نبود اما در بورس به هر حال وضعیت از بازار کسب و کار بهتر است. شاخص بورس در ابتدای فروردین بابر 508 هزار بود و اکنون سه برابر رشد کرده است. گفته می‌شود احتمالاً تا یک میلیون 650 هزار نیز بالا خواهد آمد و در آنجا احتمالاً قیمت‌ها با اصلاح مواجه شوند. البته سهام‌هایی با شرایط بنیادین خوب به رشد خود ادامه می‌دهند. مخصوصاً اینکه دولت شدیداً در شرایط رکود و کسری بودجه از بورس حمایت می‌کند.
اما با صحبت از رکود این گمانه شکل می‌گیرد که سوددهی شرکت‌های حاضر در بورس از کجا حاصل می‌شود. آیا می‌توان به قیمت‌های سهام تابلو و صفحات کامپیوتر اعتماد کرد و یا اینکه بورس نیز با حباب روبرو است. تقویت بورس در چنین بازه زمانی و با چنین شتابی اگر نگوییم غیرطبیعی باید بگوییم تعجب آور است. آن هم در زمانی که بسیاری از کسب و کارها عملاً تعطیل شدند. نمودار زیر شاخص بورس را در یکسال اخیر نشان می‌دهد:
هر گاه بین بها و ارزش یک فرآورده فاصله بزرگی و غیرمنتظره ای وجود داشته باشد می‌گویند آن فرآورده رشد حبابی داشته است. واژه‌ای که این روزها در مورد طلا، ارز، مسکن و خودرو نیز به کرات استفاده می‌شود. آیا بورس نیز حباب دارد؟ مثلاً اگر ارزش سهام شرکت اپل در بازار سهام نیویورک افزایش یابد به معنی آن است که حجم سرمایه شرکت، سودآوری شرکت و نسبت قیمت به درآمد آن (P/E) افزایش یافته است. نسبت قیمت به درآمد عامل مهمی است که از طریق تقسیم قیمت سهام به سود سالیانه به دست می‌آید. به نظر می‌رسد در مورد بسیاری از سهام‌ها نسبت سود به قیمت به اعدادی که به عنوان ارزش سهام درج شده نسبتی وجود ندارد. به عبارتی در برخی از سهام‌ها ما با حباب روبرو هستیم.
مبانی رشد شاخص سهام
از سوی دیگر، می‌توان گفت که رشد شاخص کل سهام دارای اصولی است که اقتصاد ایران آن را بازتاب نمی‌دهد. بگذارید نگاهی به اقتصاد کشور بیندازیم:
- نرخ رشد منفی اقتصادی و پیش‌بینی رشد اقتصادی منفی 6 در سال 99. چنین پیش‌بینی می‌بایست به کاهش ارزش سهام‌ها منتهی شود.
- کاهش صادرات نفت و تحریم گسترده. این حالتی که 80 درصد درآمدهای ارزی ایران از مجرای نفت است.
- رشد نقدینگی و تورم بالا در کشور در کنار پدیده کرونا که منجر به تزریق کمک‌های مالی گسترده به اقتصاد شد
این همه را در کنار گفته‌های حیدر مستخدمین حسینی، مدیر سازمان بورس بهادار تهران بگذاریم که در گفتگو با خبرگزاری مهر اظهار داشت که «در سال 99 کاملاً مشخص شد که دولت دخالت مستقیمی در این افزایش شاخص‌ها داشته است.» از جمله این اقداماتی که مدیر اسبق سازمان بورس به آن اشاره می‌کند باید به تغییر حجم مبنا و دامنه نوسان اشاره کرد.
به هر حال با آمدن حسن قالیباف در راس بازار سرمایه کشور سیاست تقویت بورس دنبال شد و نمادهای معاملاتی رشد خودرویی و بانکی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری رشد بالایی را تجربه کردند. بعضی از منتقدان می‌گویند بازار سرمایه در ایران به اتفاقات پیرامون خود اعتنای خاصی ندارد؛ عواملی نظیر رکورد اقتصادی، تورم و همچنین توقف تولید به دلیل شیوع کرونا. هیچکدام نه تنها به افت شاخص بورس منجر نشده بلکه در این شرایط حتی پرقدرت تر از قبل تقویت هم شده است.
