رشد بورس از مجرای خلق نقدینگی
مشکلات اقتصاد ایران پایانی ندارد. بعد از تحریم‌های آمریکا که ویا قرار است همه چیز را به گردن آن بیندازیم و سوء مدیریتی که در تحلیل‌های اقتصادی دیده نمی‌شود اینک موج دوم بیماری کووید 19 شدیدتر از موج اول مردم را هدف قرار داده است. این به معنای آن است که همان اندک نفتی که صادر می‌شد نیز دیگر متقاضی در دنیا ندارد و بالاجبار به دوران اقتصاد بدون نفت وارد می‌شویم.
خیابان‌ها از روزهای تعطیل عیدنوروز نیز خلوت‌تر شده‌اند و بسیاری از کارمندان ترجیح می‌دهند از راه دور کارهای خود را انجام دهند. همه چیز نشان از بحران و رکود اقتصادی دارد اما آنچه می‌تازد بورس ایران است. دلایل این رشد متفاوت ذکر شده است. در شرایطی که رابطه رشد تولید ناخالص ملی و یا رشد اقتصادی منفی است چگونه بر خلاف تصور بازار سهام روند مثبت در پیش گرفته!
آیا اقتصاد ایران بئدون نفت روند مثبتی دارد؟ عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی می‌گوید اقتصاد ایران بدون نفت 1/1 درصد مثبت بوده است و به علت کاهش درآمدهای نفتی رشد اقتصادی با نفت منفی 5 /6 رسید. و یا اینکه بورس نسبت به متغیرهای اقتصادی بی‌تفاوت شده است.
بهار بورس با رشد 130 درصدی
در آستانه سال 99 درحالی بورس اوراق بهادار ایران بهترین عملکرد را در بین بورس‌های سراسر جهان داشت که توانست در سه ماه رویایی 130 درصد بازدهی داشته باشد. به این ترتیب نه تنها ارزش واقعی ثروت سهامداران پس از کسر تورم بیش از چهار برابر شده است بلکه این بازادهی به سرعت در حال افزایش است. به نظر می‌رسد این روزها اجماع اکثریت فعالان اقتصادی این است که نه ثبات ارزش ریال دیرپاست و نه نرخ تورم قابلیت ماندگاری در سطوح کنونی را دارد. به این ترتیب با ایجاد یک تصور فراگیر از تداوم و تشدید موج تورم قیمت‌ها در آینده، نوعی احتراز از نگهداری ریال شکل گرفته که نوع پررنگ آن در هجوم به سمت بورس قابل مشاهده است. رفتارهای دولت و اظهارنظرهای مسوولان هم این گمانه را تقویت کرده است که روند موجود در بورس مطلوب سیاست‌گذاران است و اگر روزی با مشکل مواجه شود، با حمایت از آن مانع از افت آن خواهند شد.
نکته جالب اینکه این شرایط به بورس ایران منحصر نیست. بورس ونزوئلا و همچنین بورس زیمباوه یعنی دو کشوری با بالاترین نرخ تورم و که تجارب مشابهی در کاهش ارزش پول ملی داشتند نیز از رونق برخوردارند. در یک سال منتهی به 8 جولای، بازدهی شاخص بورس‌های ایران، ونزوئلا و زیمبابوه به ترتیب 1610 درصد، 818 درصد و 600 درصد بوده است.
| زیمبابوه | ونزوئلا | ایران | |
| 600 | 818 | 1610 | بازدهی شاخص بورس |
| 255.29 درصد (2019) | 19902.02 درصد (2019) | 41.06 درصد (2019) | نرخ تورم |
| 21.441 میلیارد دلار (2019) | 202.009 میلیارد دلار (2019) | 333 میلیارد دلار (2019) | تولید ناخالص داخلی |
نمودار زیر مقایسه تولید ناخالص ملی ایران و کشور همسایه ترکیه را نشان می‌دهد. گفتنی است که این آمار مربوط به سال 2017 است و در دو سال اخیر تولید ناخالص ملی ایران کاهش یافت و در سال 2019 به 333 میلیارد دلار رسید. البته به دلیل انتشار ویروس کرونا اقتصاد اغلب توریستی ترکیه نیز ضربه سختی خورد و در سال 2019 تولید نااخالص داخلی این کشور برابر 754.412 میلیارد دلار شد.
آیا بورس به رشد خود ادامه می‌دهد؟
از ابتدای جهش شاخص‌های بورس گمانه‌هایی مبنی بر سقوط آن مطرح می‌شد. در اولین اظهار نظر پایان اردیبهشت را موعد سقوط بورس دانستند. پس از آن به با رسیدن شاخص به یک میلیون و کشیدن خطوط مقاومت در انتظار نزول شاخص‌ها نشستند. سپس این اعداد جابجا شد و شاخص به یک میلیون و 500 و یک میلیون 600 رسید. امروز در حالی شاخص یک میلیون 714 هزار را تجربه می‌کنیم که دولت با عرضه‌های اولیه، صندوق‌های ETF و آزادسازی سهام عدالت هر کاری کرده است تا بورس اوراق بهادار تهران را به مجرایی برای هدایت نقدینگی‌ها و همچنین تحصیل کسری بودجه خود بدل کند.
مردم از این بازار استفاده می‌کنند نه به دلیل رشد بالای اقتصادی کشور، چرا که این بازار نیز به مانند دیگر بازارهای موازی از جمله ارز، خودرو، مسکن و مانند آن و به دلیل تورم بالا در کشور و همچنین نرخ ارز با افزایش بازدهی روبرو است. در شرایطی که برای تبدیل ریال به دیگر محصولات مانند سکه و ارز مردم با موانعی روبرو هستند و پول لازم برای خرید خودرو و مسکن نیز در دست بسیاری نیست، بازار سرمایه به تنها مأوای نقدینگی‌های خرد تبدیل می‌شود.
به نظر می‌رسد تا زمانی که تورم و افزایش دلار به همین شدت ادامه داشته باشد شاخص بورس نیز افزایش خواهد یافت. البته به گفته عبده تبریزی، اقتصاددان و رئیس سابق بورس تهران «نمی‌توان از مجرای بازار پول، تداوم بازده بالای بورس را حفظ کرد و امیدوار بود که مردم چیزی گیرشان بیاید. می‌دانیم که در میان‌مدت بورس فقط از محل نرخ بازده مثبت بخش واقعی اقتصاد رشد می‌کند. نمی‌شود شاخص صرفا به دلیل افزایش کمیت‌های پولی رشد کند. متاسفانه چنین اتفاقی افتاده و دائما با خلق نقدینگی قیمت‌ها در بورس بالا رفته. بالاخره جایی این افزایش متوقف می‌شود. در نقطه‌ای امکان تداوم رشد قیمت‌ها از بین می‌رود.»
