توافق با بایدن؛ از حرف تا عمل

توافق با بایدن؛ از حرف تا عمل

این روزها سراسر جهان تحت تاثیر انتخابات آمریکا قرار گرفته است، انگار جهان ایستاده تا ساکن 4 سال آینده کاخ سفید را بشناسد. این وضعیت در داخل ایران به شکل مضاعفی خود را نمایان کرده است. چرا که وضع تحریم ها و افزایش فشار اقتصادی رئیس جمهور کنونی آمریکا موجب شده است تا افکار عمومی نتیجه انتخابات 2020 ایالات متحده آمریکا را با وضعیت سیاسی- اقتصادی ایران در ساله های بعد در پیوند با یکدیگر قرار دهد. البته در گفتمان رسمی حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران و تریبون های رسانه ای آن همچون صداوسیما بارها تأکید شده است که نتیجه انتخابات آمریکا فارغ از اینکه جو بایدن، دموکرات سرکار بیاید یا دونالد ترامپ جمهوری خواه تفاوتی ندارد. اما افکار عمومی تنها گوش به تریبون های رسانه ای این چنینی ندارد و اخبار و تحلیل های مختلفی را از مراجع گوناگون اخذ می کند.

تدوین سناریوها بر پایه آمدن بایدن

در حالی که در داخل یک دوقطبی مهم بودن و نبودن انتخابات آمریکا شکل گرفته است، در فضای انتخاباتی آمریکا به نظر می رسد پیش افتادن بایدن از ترامپ هر روز بیشتر مسجل می شود. همین هم زمینه ای را شکل داده است که اکثر تحلیل های از وضعیت آتی ایران با سناریوهای متناسب با آمدن بایدن نوشته شود. ساکن شدن بایدن در کاخ سفید هم برای ایران یک معنی جدی به همراه دارد، اینکه آیا او مجدد به برجام بازخواهد گشت. به عبارتی آیا او پا در مسیری که ترامپ آن را نیمه کاره رها کرد، خواهد گذاشت؟

برخی برای سوال فوق یک جواب ساده در نظر می گیرند، اینکه بایدن زمانی معاون رئیس جمهور باراک اوباما بوده است. اوبامایی که خودش طراح توافق هسته ای با ایران بود به این ترتیب «طبیعی» است که به برجام برگردد. البته خود بایدن هم در دوران کاندیداتوری انتخاباتی اخیرش در اظهاراتی که رنگ و بوی تبلیغاتی داشت صحبت از بازگشت به برجام می کرد، بنابراین نتیجه گیری برای بازگشت بایدن به برجام برای گروه مورد اشاره ساده تر هم شده است.

نگرانی های منطقه ای از بازگشت به برجام

این روزها اسرائیل و عربستان هم که به عنوان دشمنان آشکار و پنهان جمهوری اسلامی ایران محسوب می شوند نگرانی خود از بازگشت بایدن به برجام را ابراز کرده اند. به عنوان مثال «ترکی الفیصل»، رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان با این پیش فرض که بایدن به برجام باز می گردد در جلسه ای در ابوظبی از این موضوع ابراز نگرانی کرده و گفته است بایدن سیاست ترامپ در خاورمیانه و خروج وی از برجام را نقض خواهد کرد. البته فیصل به این واسطه که بایدن برای بازگشت به برجام شرط هایی خواهد گذاشت تا حدی خاطر شنونده های آن محفل را راحت کرد.

کمی آنسوتر در اسرائیل «تساهی هنگبی»، وزیر همکاری های منطقه ای رژیم صهیونیستی به صراحت بازگشت بایدن به برجام در صورت پیروز شدن قطعی وی در انتخابات آمریکا را عامل تقابل ایران و اسرائیل عنوان کرد. او گفت برجام از نگاه مقامات اسرائیل از جمله بنیامین نتانیاهو اشتباه است. هنگبی در صحبت های خودش از تفاوت بین نگاه ترامپ و بایدن برای توافق با ایران هم صحبت کرد و فشار حداکثری ترامپ به ایران را گامی برای کشاندن جمهوری اسلامی ایران در مسیر توافق عنوان کرد. موضوعی که «زوی هاسر»، رئیس کمیته جنگ و روابط خارجی کنست اسرائیل هم بر آن تاکید کرد و با طرح این سوال که آیا بایدن جلوی دسترسی ایران به سلاح هسته ای را می گیرد گفت برجام برای جلوگیری از توسعه سلاح  هسته ای توسط ایران کافی نبوده است.

مسیر سخت برای دستیابی به یک توافق

مخالفت های مقامات اسرائیلی و عربستان با برجام به عنوان اصلی ترین مخالفان منطقه ای جمهوری اسلامی ایران که دست بر قضا لابی های قوی در ایالات متحده آمریکا دارند نشان از این دارد که بایدن هرچند در مسیر تبلیغات انتخاباتی خود صحبت از بازگشت به برجام کرده است، اما این مسیر آن قدرها هموار نیست به خصوص که در این مسیر با مخالفت هایی هم در ایران و آمریکا مواجه می شود.

به عنوان مثال اشرف ابوالهول، نویسنده و تحلیلگر مصری معتقد است بایدن به شرط اینکه یک بند الحاقی در رابطه با برنامه موشکی ایران به توافق برجام افزوده شود حاضر به بازگشت آن است. در این حالی که مقامات ایران همچون محمد جواد ظریف نه تنها یکبار بلکه چندین بار تاکید کرده است که در رابطه با موشک های بالستیک مذاکره ای صورت نمی گیرد. گفتمانی که ظریف آن را با صدای بلند مطرح می کند ناشی از مخالفت با این نوع مذاکرات در جایی خارج از دولت حسن روحانی است. یعنی مخالفت مقام معظم رهبری بر سر مذاکره های موشکی.  

شرط و شروط دولت دموکرات برای بازگشت به برجام

چندی پیش «نیکلاس برنز» استاد دانشگاه هاروارد و از مشاوران ستاد انتخاباتی بایدن درباره اظهارات بایدن که گفته بود اگر ایران به تعهدات اولیه اش در برجام بازگردد او هم آمریکا را به این توافق بازخواهد گرداند، اینگونه توضیح داد که اگر ایرانی ها به تعهدات شان بازنگردند  و تصورشان این باشد که همین مسیر را ادامه دهند و برنامه هسته ای شان را تقویت کنند، این نقطه مناسبی برای شروع نیست.

 همین دو اظهار نظر از سوی بایدن و مشاورش نشان می دهد که از نگاه آنها در سال هایی که جمهوری اسلامی ایران خود را پایبند به برجام معرفی کرده است و هنوز هم می کند، آمریکایی ها ایران را قابل اطمینان نمی دانستند. از سویی ایران همواره اعلام کرده است که به دنبال توسعه برنامه های هسته ای خود در مسیر صلح آمیز بوده و در این مسیر حرکت می کند و حتی توافق برجام را هم نشانه ای از پایبندی ایران به اهداف بشردوستانه معرفی کردند. اما به راحتی قابل ملاحظه است که وقتی تیم بایدن درباره برنامه هسته ای صحبت می کنند به این شکل ماجرا را ارزیابی نمی کنند و آنها پایبندی ایران را از جنس دیگری می بینند.

یادداشت بایدن درباره ایران همه چیز را روشن کرد

بایدن چندی پیش در یادداشتی که پایگاه خبری شبکه سی.ان.ان آن را منتشر کرد، به طور آشکار از مواضع خود نسبت به ایران پرده برداری کرد و هدفش از توافق بعدی با ایران را مشخص کرد. او در این یادداشت ضمن ابراز گلایه های شدید اللحن نسبت به ترامپ مبنی بر اینکه رها کردن مسیر توافق هسته ای باعث شده تا ایران جسورتر شود، نوشت: نخست من تعهدی بی نقض را خواهم داد که از دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای جلوگیری خواهم کرد. دوم به تهران مسیر قابل اطمینانی را برای بازگشت به دیپلماسی پیشنهاد خواهم داد. اگر ایران به تعهدات "دقیق" توافق هسته ای بازگشت، آمریکا نیز به توافق به عنوان نقطه شروعی برای دنبال کردن مذاکرات بعدی بازخواهد گشت.

توجه بایدن به نگرانی هم پیمانان آمریکا

بایدن برای رسیدن به این توافق نوشت از همراهی متحدان آمریکا هم بهره خواهد برد و به نگرانی ها توجه خواهد کرد. همچنین او صحبت از مسائل حقوق بشری کرده پای آزادی آمریکایی های بازداشتی را وسط کشیده است. به طور مشخص بایدن درباره اعدام نوید افکاری و آزادی نسرین ستوده حرف زد. اینها نشان می دهد سرنوشت یک توافق دیگر بین المللی که دو سر آن ایران و آمریکا نشسته باشند به مسائل حساسی گره خورده است که حداقل در کوتاه مدت امکان عقب نشینی آن از سوی مقامات ایرانی وجود ندارد. شاهدی بر این گزاره را می توان در اظهارات برخی مقامات سیاسی ایران دید که در ادبیات خود توافق دیگر با آمریکا را بر نمی تابند.

بایدن به دنبال توافق قاطع با ایران؟

در بعد منطقه ای هم بایدن در یادداشت مورد اشاره نوشته است که توافقی امنیتی با اسرائیل خواهد کرد تا جلوی ایران و نیروهای نیابتی وی را بگیرد. در پایان این متن بایدن با لحنی تهدیدآمیز خطاب به تهران نوشته است: اگر ایران تقابل را انتخاب کند، من آماده هستم تا از منافع حیاتی و نیروهایمان دفاع کنم. اما اگر ایران گام هایی را بردارد که نشان دهد که آماده گفتگو است، من هم در مسیر دیپلماسی قدم برخواهم داشت.

نگاهی به بند بند این یادداشت و موضع گیری های اطرافیان بایدن نشان می دهد مسیر توافق آتی با ایران اگر نگوییم غیر ممکن اما سخت خواهد بود. این سختی وقتی بیشتر احساس می شود که در داخل هم باوجودی که پیروزی بایدن در انتخابات نهایی نشده است اما خط و نشان ها از سوی تریبون های رسانه ای و بعضی شخصیت های سیاسی شروع شده است.

خط و نشان هایی که ادامه خواهد داشت...

علاوه بر افرادی که هر روز در رسانه ها علیه هرگونه مذاکره خط و نشان می کشند، در دولت روحانی هم که خود سردمدار مذاکرات برجامی بود، خط و نشان هایی درباره توافق بین المللی با آمریکا مطرح می شود که حاکی از سخت بودن مسیر مذاکرات است. در اینباره می توان به یادداشت امروز علی ربیعی در روزنامه ایران اشاره کرد که با گمانه زنی قوی درباره انتخاب بایدن به ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا نوشت: در طول سال‌هایی که دولت ترامپ با خودخواهی شخصی با ذات جنگ‌افروزانه و نفرت‌پراکنی و کنار هم قرار گرفتن ضدبشری‌ترین گروه در کاخ سفید، در لجاجت با دولت پیشین آمریکا و به تحریک شماری از کشورهای منطقه خروج از برجام و اعمال تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی بر ملت ما را برگزید، راه‌حل ما برای خاتمه دادن به این قانون‌شکنی بی‌نظیر ساده بود: بازگشت به برجام و تن دادن به تعهدهایی که نه دولت اوباما بلکه دولت آمریکا به منزله یک موجودیت حقوقی و پایدار به جامعه جهانی سپرده بود.

ربیعی در سراسر این یادداشت نسبت به آمریکا موضعی طلبکارانه دارد و هرچند در ظاهر نسبت به انجام مذاکره چراغ سبز نشان داده است، اما روح متن به گونه ای است که بعدها هر اقدام کاخ سفید -بعد از مشخص شدن نتیجه انتخابات - زمینه ای برای مظلوم نمایی دولت روحانی و بی تعهدی آمریکا خواهد بود.  

مشکلات داخلی آمریکا بر سر مذاکره با ایران

از سویی حتی اگر بایدن در روزهای آینده بدون مشکل وارد کاخ سفید شود، برای از سرگیری مذاکره با ایران در خود آمریکا هم دچار مشکلاتی است. در این خصوص می توان به گزارشی از نیویورک تایمز اشاره کرد که در همین زمینه نوشت: روند مذاکره(برای بازگشت آمریکا به توافق هسته ای) مستلزم لغو گروهی از تحریم هایی خواهد بود که دونالد ترامپ رئیس جمهور فعلی آمریکا بر ایران اعمال کرده است. اما با توجه به تعداد تحریم هایی که ترامپ اعمال کرده است،  کار بایدن برای لغو آن ها سخت خواهد شد. در ادامه این گزارش آمده است: برایان اُ تول، مشاور پیشین در دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا در این باره گفته است که این کار  از نظر سیاسی برای بایدن مخاطره آمیز خواهد بود. در همین گزارش نقل قولی از مارک دوبوویتز، مدیر عامل بنیاد دفاع از دموکراسی آمده است که پیوند بخش انرژی ایران با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را ناگسستنی خوانده است و این شرایط را برای لغو تحریم ها از سوی بایدن سخت عنوان کرده است. از نگاه مدیر عامل بنیاد دفاع از دموکراسی شرکت های بین المللی نیز دوران سختی برای سرمایه گذاری در ایران و خرید نفت خواهند داشت.