یک بررسی از نقش نظام بانکی در کاهش ارزش پول ملی
آخرین روز فروردین امسال بود که در رسانه‌ها خبری منتشر مبنی بر اینکه نرخ سود بانکی (اعم از سپرده‌های بلند و کوتاه مدت) کاهش پیدا می‌کند. البته گفته می‌شد بانک‌ها فقط تصمیم گرفتند نرخ سود بانکی را به چهار سال قبل برگردانند. بر اساس تصمیم مورد اشاره در بالا نرخ سود سپرده‌های بانکی بلند مدت 15 درصد و سپرده‌های کوتاه مدت 8 درصد تعیین شد. این در حالی بود که نوسانات نرخ ارز در سال 97 نرخ سود سپرده‌های بانکی –نرخ غیر رسمی- به 18 تا 20 درصد رسیده بود.
حدود دو ماه از این تصمیم بانک مرکزی گذشت در حالی که کماکان نرخ ارز در مسیر صعود قرار داشت و در بازار سرمایه هم سهامداران تجربه سودهای بالایی می‌کردند. به یکباره در تیرماه (کمتر از سه ماه) تلاش برای افزایش نرخ سود بانکی با مصوبه شورای پول و اعتبار در کانون توجه افکار عمومی قرار گرفت. در مصوبه اخیر به ریاست عبدالناصر همتی مقرر شد به منظور حفظ ارزش پول ملی با پیشنهاد بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در خصوص افزایش تنوع سپرده‌های بانکی موافقت کرد.
تداوم سیاست بالاماندن نرخ سود سپرده‌ها
بر اساس مصوبه فوق سقف سپرده‌گذاری یکساله از 15 درصد به 16 درصد افزایش پیدا کرد، شورای پول و اعتبار همچنین به بانک‌ها اجازه داد تا افتتاح حساب سپرده دوساله با سود 18 درصدی داشته باشند. در مورد سایر انواع سپرده‌ها نیز افزایش نرخ سود در دستور کار قرار گرفت.
بعد از این مصوبه بیش از همه صدای اهالی بازار سرمایه درآمد، آنها تصمیمات اخیر را ضربه‌ای به بورس ارزیابی می‌کردند. هرچند کارشناسان اقتصادی افزایش یک درصد نرخ سود سپرده‌های یکساله را انقدر قوی نمی‌دیدند که باعث خروج پول از بازار سرمایه به سمت بانک‌ها شود.
جذابیت سپرده‌گذارم کم- نقدینگی افسار گسیخته!
اما آنچه مورد هشدار این دسته قرار داشت این بود که هدفگذاری بانک مرکزی برای نرخ تورم سالانه 20 درصد است و سودهای سپرده با نرخ‌های کمتر موجب می‌شود جذابیت سپرده‌گذاری در بانک کم شود و نقدینگی سر از بازارهای موازی در بیاورد. البته این به معنای ترغیب افزایش نرخ سود سپرده‌های بانکی نبود و آنچه بیش از همه مورد تاکید قرار داشت مدیریت نقدینگی کشور، نرخ تورم و کنترل بازار ارز بود. ضمن اینکه هر روز بیشتر راجع به استقلال بانک مرکزی صحبت می‌شد.
چند عامل موثر بر ارزش پول ملی
بیشترین اثر مجموع اتفاقات و نحوه مدیریت نظام پولی و ارزی کشور را این روزها کارشناسان به موضوع نرخ ارز، کاهش ارزش پول ملی و نرخ سود بانکی و مسائل بازار سرمایه نسبت می‌دهند. فرهاد دژپسند وزیر اقتصاد در تازه‌ترین موضع‌گیری خود درباره افزایش پیدا نکردن نرخ سود بانکی (که مجدد در ماه‌های اخیر مطرح شده است) توضیح داد که قضیه توسط همتی تکذیب شده است. او البته در مورد اطمینان خاطر دادن به سهامداران بازار سرمایه هم توضیحاتی داده است.
دولتی‌ها در مورد مدیریت بازار ارز هم اغلب در این ماه‌ها به این نکته بسنده می‌کنند که دولت مشغول اقداماتی است و نرخ ارز نباید در محدوده‌های کنونی باشد اما بازار گوشش بدهکار نیست. اما در مورد کاهش ارزش پول ملی که برایندی از تاثیر پذیری از عوامل دیگر به‌ویژه نرخ دلار است کمتر صحبت می‌شود. البته همتی گلایه‌هایی از تحریم‌ها و منابع ارزی بلوکه شده هم می‌کند.
توضیح یک اقتصاددان درباره ارزش پول ملی
در این خصوص حیدر مستخدمین حسینی که روزگاری خودش معاون بانک مرکزی بوده است و در حال حاضر به عنوان یک اقتصاددان صاحب‌نظر است می‌گوید: دولت‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دوره های مختلف به خصوص در دوره دولت آقای روحانی کوتاهی را در جلوگیری از کاهش ارزش پول ملی به اوج خود رسانده اند.
وی می‌افزاید: آنها در حوزه های مختلف اقتصادی به بدترین شکل ممکن عمل کرده اند که آثار منفی آن در کاهش معیشت و درآمد مردم، افزایش تورم، افزایش نقدینگی لجام‌گسیخته و عدم هدایت نقدینگی به سمت تولید دیده می شود . این مساله به قدری شدید بوده که تولید در چند سال گذشته روند رشد منفی را طی کرده است.
دور دوم دولت‌ها سیاست‌گذاری را رها می‌کنند
سیاست‌های دولت‌ها بنابر شواهد آماری به‌گونه‌ای است که در دوره دوم فعالیت‌شان به‌گونه‌ای است که موجب تشدید کاهش ارزش پول ملی می‌شود. این روند طی 50 سال اخیر در ایران به گونه‌ای بوده است که تا سال 98 ارزش پولملی 7 هزار برابر کاهش پیدا کرده است!
از نگاه مستخدمین حسینی اتفاقی که افتاده است ناشی از بی‌اعتمادی مردم به مدیران اقتصادی است، برای همین شاهد بی‌ثباتی دولت در تصمیم‌گیری اقتصادی هستیم. وی می گوید: اینکه چه باید کرد تا بانک مرکزی وظیفه اصلی خود را به منصه ظهور برساند و سیاست‌های پولی را به کار بگیرد که نقدینگی تحت کنترل باشد و سقوط پول ملی را بیش از این شاهد نباشیم با تحت کنترل درآوردن میزان نقدینگی امکان پذیر است.
بانک مرکزی چگونه جلوی کاهش ارزش پول ملی را بگیرد؟
این اقتصاددان می‌گوید: بانک مرکزی می تواند از طریق وظایف خود مانع خلق پول توسط بانک‌ها شود، همچنین اعتباردهی و تسهیلات بانکی به تسهیلات گیرندگان را تحت مراقبت شدید قرار دهد به این معنا که تسهیلات فقط به سمت تولید هدایت شود.یا به بخشی از اقتصاد هدایت شود که ارزش افزوده بالایی ایجاد می کند. بحث نظارت نقطه ضعف نظام بانکی است لذا نظارت بر عملکرد بانک ها نیز مساله بسیار جدی است. از سوی دیگر لازم است دولت برای تامین کسری بودجه به دنبال افزایش پایه پولی نباشد به کارگیری این موارد بسیار موثر است و مانع کاهش ارزش پول ملی و وارونه کردن معادله به نفع افزایش ارزش پول ملی می شود.
بانک‌ها مشغول بازار سرمایه
از نگاه کامران ندری یک دلیل کاهش ارزش پول ملی این است که بانک‌هایی که اعتبارشان باید صرف ارائه تسهیلات به بخش تولید شود، صرف بالا نگه داشتن قیمت سهام می‌شود و این منجر به کاهش ارزش پول ملی و بالا رفتن نرخ ارز شده است.
این استاد دانشگاه به تاکید این موضوع می‌پردازد که باید استقلال بانک مرکزی حفظ شود و می‌گوید: اگر در کشور یک بانک مرکزی مستقل داشتیم گام‌های این نهاد بدون فشار داخلی تکمیل می‌شد. این مسائل ربطی به آمریکا ندارد. در واقع این مسائل مزید بر علت مشکلات عرضه شده است که منشا خارجی دارد.
ندری به رسمیت شناختن استقلال بانک مرکزی از سوی جامعه و دادن این استقلال از جانب حاکمیت را بااهمیت می‌داند.
منابع: بانک مرکزی- خبرگزاری تسنیم- سایت خبری تابناک- رادار اقتصاد- اقتصاد 24
