مقابله با بحران اقتصادی کرونا
افزایش فوتی‌های ویروس کرونا در تهران، مسئولان شهری را بر آن داشته است که پیشنهاد تعطیلی دوهفته‌ای را بررسی کنند. هرچند این پیشنهاد تصویب نشد اما حسن روحانی، رئیس جمهور گفته است از هفته آینده محدودیت‌های کلی در کشور اجرا خواهد شد.
طرح محدودیت‌ها از نوروز سال 1399 با اوج گیری اپیدمی کرونا پیشنهاد شده است اما نتوانست با تهدید بزرگ کرونا است مقابله کند. نتیجه اینکه ارابه مرگ ویروس کووید 19 همچنان می‌تازد و به نظر می‌رسد تا آمدن واکسن کرونا به کشور کسی جلودار آن نخواهد بود.
دولت دوازدهم به عمد از طرح قرنطینه عمومی به دلیل مسئولیت‌هایی که برای دولت ایجاد خواهد کرد طفره می‌رود. در مقابل همه بار اقتصادی تعطیلی‌ها و محدودیت‌ها بر روی دوش بنگاه‌های اقتصادی کوچک و کارکنان آنها گذاشته شده است.
سوال این است که تا چه هنگام بازار ایران این ضربات را تحمل خواهد کرد. اگر تا یک سال دیگر واکسن کرونا به ایران نرسد و آمار مرگ‌ومیر و ابتلا با همین شیب فعلی ادامه یابد، دولت به همین سیاست محدودیت‌های کم‌اثر ادامه خواهد داد؟!
اقتصاد ایران و ویروس کرونا
بانک جهانی در ماه آوریل 2018 چشم‌انداز اقتصاد ایران را مثبت ارزیابی کرده بود و نوید رشد 4 درصدی را می‌داد. با این همه ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که از سال 97 تا کنون سنجه‌های مهم اقتصادی مانند تولید ناخالص ملی (GDP)، نرخ بیکاری و نرخ تورم افزایش یافته است.
بر اساس برآورد صندوق بین‌المللی پول تولید ناخالص داخلی برای سومین سال متوالی در سال 2020 هم کاهش یافته است و تحریم‌ها به همراه اپیدمی ویروس کرونا موجب شده است تولید ناخالص ملی 38.7 درصد کاهش یافته.
از طرفی بر اساس آمار رسمی نرخ تورم در مهر سال 99 به 41.4 درصد رسیده است. البته گفتنی است استیو هانکه در سال 97، میزان تورم در کشور را 117 درصد محاسبه کرد که ده تا 12 برابر میزان رسمی است.
افت فروش نفت در نتیجه تحریم‌های آمریکا به همراه اپیدمی ویروس کرونا، صادرات نفت را به‌عنوان اصلی‌ترین منبع درآمد کشور بسیار کاهش داده است. پیش‌بینی 50 اقتصاددان بزرگ کشور در نامه به حسن روحانی، رئیس جمهور حکایت از این دارد که با این شرایط سال 1400 دوران پربحران اقتصاد ایران خواهد بود.
تعطیلی‌ها در ایران بیشتر شاغل کوچک مانند خرده‌فروشی‌ها، رستوران‌ها، هتل‌ها و مسافرخانه‌ها را تحت تأثیر قرار داده است. گرچه صنایع بزرگ و صنعت در کشور تعطیل نشد اما با کاهش صادرات نفت و کاهش ورود ارز به کشور، تقریباً همه صنایع و شرکت‌ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم تأثیر پذیرفتند.
در مقاله‌ای که در همین سایت منتشر شده است، سناریوهای قرنطینه و برخورد با ویروس کرونا به بحث گذاشته شده است. آنجا نشان داده می‌شود که کشورهایی که سیاست‌های درمانی و مبارزه در برابر ویروس را با سیاست‌های حمایتی از کسب و کارها تلفیق کرده‌اند، رشد اقتصادی خود را بسیار سریعتر بازیافتند.
راهکارهای ضدبحران در دوران کرونا
در یک سال اخیر جهان تجارب جدیدی را داشت که می‌تواند آینده کسب و کارها را تغییر دهد. از افزایش دورکاری و بهبود فضای کاری در فضای مجازی گرفته تا بهبود ساختارهای شهری برای حمل و نقل عمومی به رعایت فاصله اجتماعی. کسب‌وکارهای کوچک مانند رستوران‌ها نیز در این دوران روش‌های بهتری را برای ارائه خدمات به مشتریان آموختند که در آن کمترین احتمال برخورد فیزیکی وجود دارد.
به این ترتیب دوران تعطیلی و یا قرنطینه زمانی می‌تواند با کمترین بحران همراه باشد که نکات زیر در آن رعایت شود. شاید این نکات به مهمترین معیارهای زندگی شهری در آینده تبدیل شوند:
1) حمل و نقل عمومی: ایجاد محدودیت زمانی کاربردی خواهد بود که شهروندان در تمامی مدت حضور خود در فضای عمومی فاصله اجتماعی را رعایت کنند. در هفته گذشته مسافران مترو تهران متوجه شدند این شرکت در ساعات 20:30 دقیقه به بعد از ارائه خدمات معذور است. این تصمیم خلق‌الساعه شورای شهر نشانی از مدیریت در دوران کرونا ندارد. به عکس در این زمان است که با افزایش ناوگان شهری و خدمات و میزان ازدحام را بایستی کاهش داد و فاصله اجتماعی را بالا برد.
2) کاهش مالیات‌ها: در شرایط حساس کنونی، شرکت‌های کوچک و خصوصی بیش از همه آسیب‌پذیر هستند. با کاهش مالیات، شرکت‌ها و کسب‌وکارها برای بازیابی در دوران پساکرونا آمادگی بیشتری خواهند داشت. این عامل به افزایش تولیدناخالص ملی و عبور از بحران یاری می‌رساند.
3) وام به مشاغل خانگی: بسیاری از خانوراها می‌توانند در منزل و یا حیاط خانه‌های خود مشاغل کوچکی را راه بیندازند و اقتصاد شهر خود را بهبود بخشند. مهمترین مانع در این مسیر مالی است.
4) تقویت فضای دورکاری: فضای کسب و کار در ایران همچنان سنتی است. این در حالی است که با نرم‌افزارها و امکانات فضای مجازی، بسیاری از کارمندان می‌توانند از خانه به وظایف خود بپردازند، بازدهی آنها نیز بالاتر خواهد رفت. پیش از اپیدمی کرونا در کشورهایی مانند آلمان و ایالات متحده آمریکا نزدیک به 30 درصد نیروی کار به صورت دورکاری (Freelance) با شرکت‌ها همکاری می‌کردند و این آمار پس از کرونا افزایش یافت.
دورکاری در ایران با دو مشکل اصلی روبرو است. نخست نبود قوانین و مقررات مناسب و غیراقتصادی بودند بسیاری از مشاغلی که به صورت دورکاری به کارمندان با تخصص‌های بعضاً بالا پیشنهاد می‌شود. و دوم نگاه کارفرمایان به مقوله کار است به گونه‌ای که برای بخشی از آنان خروجی و بازدهی در مقام دوم اهمیت قرار داد. بسیاری از محیط‌های کاری، کارمندان طی ساعاتی پشت میزهای خود می‌روند و با کمترین بازدهی ساعات کاری را طی می‌کنند.
5) بهبود فضای کسب و کار اینترنتی: به گفته عباس رجبی‌فر، استاد ایرانی دانشگاه ملبورن استرالیا در گفتگو با نویسنده، در 2050 نزدیک 68 درصد افراد در مشاغلی مشغول به کار خواهند شد که ما هنوز چیزی از آن نمی‌دانیم. اکثریت این مشاغل به فضای مجازی و کسب و کارهای اینترنتی باز می‌گردد. برای همین لازم است فضای فعالیت در پلتفورم‌های جهانی فضای منجازی بهبود یابد. ارتباط نظام بانکی ایران به سیستم جهانی، مهمترین قدمی است که در این مسیر باید برداشته شود.
این پیشنهادات می‌تواند که تنها فشار بحران کرونا در ایران را کاهش دهد بلکه شاید بتواند فضای کسب و کار را هم بهبود بخشد.
