سایه روشن واکسن ایرانی کرونا

سایه روشن واکسن ایرانی کرونا

عصر شنبه گذشته بود که کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو در شبکه اجتماعی توئیتر نوشت: آزمایش انسانی(مطالعه بالینی) حداقل دو واکسن ایرانی کرونا کلید خورد و گام های بلند فناوران ایرانی در دستیابی به واکسن کووید۱۹  ادامه دارد.

با انتشار این اخبار موجی از واکنش‌‌ها در شبکه‌های اجتماعی به راه‌ افتاد و کاربران این واکسن‌ها را با نمونه‌های چینی و آمریکایی مقایسه می‌کردند. واکسن‌هایی که به شکل گسترده در جهان عرضه نشده است و هیچ ‌کس جزء به اندازه خبرهای جسته و گریخته راجع به آنها اطلاعاتی ندارد.

ارائه آمارهای بزرگ

با این حال تا امروز مقامات ایرانی در وزارت بهداشت با اعتماد به نفس از واکسن خود صحبت کرده و می‌کنند. جهانپور کمی قبل‌تر هم در توئیتر نوشته بود: ۸ واکسن ایرانی کرونا در فهرست کاندیداهای واکسن سازمان جهانی بهداشت قرار گرفته و البته ۸ واکسن ایرانی دیگر در آستانه ورود به این فهرست قرار دارد. تقریبا تمام استراتژی‌های احتمالی دستیابی به واکسن کووید۱۹ در ایران از مرحله تولید آزمایشگاهی عبور کرده است.

تولید واکسن کووید۱۹ در کشورهای مختلف جهان دنبال می شود و اخیر شرکت فایزر آمریکا با همکاری شرکت بایو ان تک آلمان از تولید این واکسن با موفقیت حدود ۹۰ درصد خبر دادند. شرکت های دیگری نیز در آمریکا، انگلستان، روسیه، چین و ... نیز پروژه های خود را برای تولید واکسن کرونا دنبال می کنند اما برای ورود هر کدام از این واکسن ها تاییدیه های سازمان معتبر جهانی از جمله سازمان بهداشت جهانی لازم است.

اصرار ایران برای تولید واکسن داخلی

در حالی که بنابر آمارهای رسمی تا کنون بیش از 53 میلیون نفر در جهان به کرونا مبتلا شده‌اند و هر روز بر تعداد مبتلایان افزوده می‌شود، هر کشوری بتواند واکسن این بیماری را زودتر به دنیا عرضه کند در جنگ قدرت در عرصه بهداشت و درمان برنده خواهد بود. شاید با مرور نبردهای مشابه در جهان کسی تعجب نکند آمریکا، چین و روسیه بخواهند در ساخت واکسن پیش‌قدم باشند.

اما اصرار ایران حداقل در داخل خیلی‌ها را شگفت‌زده کرده است، این موضوع برای مقامات کشور از آن جهت حائز اهمیت است که ایران طی ماه‌های گذشته آمار مرگ‌ومیر بالایی داشته است از این جمعیت بیش از یک میلیون و 300 هزار نفری مرگ و میر کرونایی، ایران رتبه نهم را از آن خود کرده است. (بدون در نظر گرفتن نسبت جمعیت)

به عبارتی تا امروز تنها کشورهای آمریکا، برزیل، هند، مکزیک، انگلیس، ایتالیا، فرانسه و اسپانیا در تعداد فوتی های کرونایی جلوتر از ایران هستند.

چند قول از مقامات وزارت بهداشت

همین حساسیت‌های مقامات ایران نسبت به شیوع کرونا در ایران باعث شد تا آنها از ابتدا تلاش کنند گام‌هایی برای مهار ویروس بردارند. رضا ملک‌زاده معاون اسبق فناوری و تحقیقات وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که همین دیشب از مقام خود استعفا داد، طی چند وقت اخیر خبرهایی از موفقیت ایران در کشف و ساخت واکسن کرونا داد، وی با یادآوری اینکه ما در مراحل پری کلینیکال این طرح هستیم و هنوز وارد مرحله کارآزمایی بالینی انسانی آن نشده ایم، در این باره زمان  تولید و عرضه به بازار واکسن کرونا ایرانی، گفته بود: برای فعالیت های تحقیقاتی نمی توان زمان دقیق اعلام کرد اما محققان ما با تمام توان و ظرفیت در تلاش هستند تا این موضوع محقق شود، به عبارتی باید تلاش بیشتری کنیم تا مراحل ساخت این واکسن را با موفقیت پشت سر بگذاریم.

سعید نمکی، وزیر بهداشت در 21 مهر ماه قول داده بود طی دو سه هفته آزمایش واکسن بر نمونه انسانی آغاز شود. او قول داد تمام مراحل بر اساس استانداردهای بین المللی است و گزارش آن به سازمان بهداشت جهانی ارائه می شود. اتفاقی که با توجه به استعفای ملک زاده در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.

اعتراض معاون به آقای وزیر

جمعه شب (30 آبان) بود که معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در اعتراض به عملکرد وزیر بهداشت استعفا کرد و نامه‌ای تند به قلم وی در فضای رسانه‌ای منتشر شد. ملک زاده که خود زمانی عهده‌دار مقام وزیر بهداشتی هم بوده است، مدیریت نمکی را دارای غلط بسیار دانست و او را متهم  کرد به توصیه متخصصان توجهی ندارد. ملک زاده همچنین ارائه برخی اظهارات نادرست همچون واکسن ایرانی کرونا از سوی وزیر بهداشت را هم به عنوان دلیل استعفای خود از وزارتخانه عنوان کرد.

ملک زاده در بخش‌هایی از نامه خود تاکید کرده واکسن ایرانی کرونا هنوز در مراحل اولیه است اما وزیر بهداشت برایش معرکه گرفته است.

البته به محض اینکه ملک زاده استعفا کرد، برخی رسانه‌ها دلیل آن را انتقاد نمکی به پیش‌بینی‌های غلط درباره کرونا از سوی ملک‌زاده مطرح کردند. به عبارتی این رسانه‌ها نوشتند ملک‌زاده در اعتراض به صحبت‌های نمکی و مشکلات قبلی خود استعفا کرد.

برپا کردن معرکه تولید واکسن در ایران

دلیل استعفا از مقام معاونت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هرچه باشد، نکاتی که ملک‌زاده درباره واکسن کرونا در پستی اینستاگرامی بعد از استعفایش منتشر کرد، قابل تامل است. او با طرح این موضوع که وزیر بهداشت «برپاکردن معرکه تولید واکسن در ایران» راه‌انداخته، این ادبیات را با دنیای علم مغایر دانسته است. او تاکید کرده همه جای دنیا درباره واکسن کرونا با احتیاط سخن می‌گویند و «پیشرفته‌ترین کشورهای علمی و دانشگاه‌های مهم و مراکز تحقیقاتی معتبر جهان که دارای زیرساختهای تحقیقاتی کافی تولید واکسن هستند، هنوز در اعلام ارائه نهایی واکسن کاملاً موثر با احتیاط صحبت می‌کنند.»

ملک زاده در ادامه این یادداشت ضمن آرزوی ساخت واکسن ایرانی کرونا تاکید داشته اخبار مناسب درباره این واکسن باید در زمان مناسب به دست مردم ایران برسد: «اعتقادی به راه انداختن معرکه در عرصه تحقیقات واکسن ندارم و چنین هیجاناتی را مغایر با اسلوب تحقیق و شیوه‌های کار علمی می دانم.»

یک استعفای دیگر در وزارت بهداشت

کناره‌گیری خودخواسته ملک‌زاده از پست معاونت وزارت بهداشت تنها استعفای این روزها نیست که روی میز وزیر بهداشت قرار می‌گیرد. چندی قبل هم علی نوبخت حقیقی که در مجلس دهم نایب رئیس کمیسیون بهداشت بود و نمکی او را به عنوان نایب رئیس و دبیر شورای مشورتی بیماری کرونا منصوب کرده بود هم ترجیح داد از سمت خود کناره‌گیری کند.

در ساخت واکسن پیشرفت داشته‌ایم؟

در حالی که از روز شنبه اول آذرماه محدودیت‌های جدیدی برای کرونا وضع شد، از نگاه مصطفی قانعی،‌ دبیر کمیته علمی ستاد ملی مقابله کرونا پیشرفتی در زمینه تولید واکسن ایرانی رخ نداده است. او در مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایسنا در تاریخ 28 آبان با تاکید بر اینکه تاکنون هیچ واکسن ایرانی مجوز ورود به فاز انسانی را نگرفته است، گفت: اگر کد اخلاق هم بگیرند تا مجوزی از سازمان غذا و دارو اخذ نکنند به عنوان پیشرفت تلقی نمی‌شود؛ پیشرفت زمانی حاصل می‌شود که سازمان غذا و دارو مجوز کار بالینی واکسن را صادر کند. کد اخلاق نیز یکی از ضرورت‌های صدور مجوز است و اگر کمیته اخلاق کشوری کد و مجوزی ندهد، سازمان غذا و دارو هم مجوزی برای کارآزمایی بالینی صادر نمی‌کند.

برآورد زمانی از تولید واکسن ایرانی

وی افزود: تمام واکسن‌ها در مرحله پره کلینیکال یا قبل از بالینی قرار دارند و امید می‌رود حداقل ۴ واکسن بتوانند در اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ فاز ۳ انسانی را آغاز کنند.

این مقام علمی در ستاد ملی کرونا همچنین تاکید کرد که هنوز برای فراخوان داوطلبان نیز حرکتی انجام نشده است و گفت:‌ هر شرکتی پروژه خود را به سازمان غذا و دارو تحویل می‌دهد، استانداردی وجود دارد که در فاز اول تعدادی انسان، در فاز دوم تعداد بیشتر و در فاز سوم تعداد انسان خیلی بیشتری مورد مطالعه قرار می‌گیرند.

آنطور که قانعی گفته است اگر اولین واکسن در اردیبهشت سال آینده وارد فاز تست شود حداقل یکماه زمان لازم است تا کارآیی آن مشخص شود. به این ترتیب در مرحله دوم و سوم هم یکماه زمان لازم است (مگر به هر دلیل قرار باشد این زمان‌ها طی نشود) به این ترتیب تا مرحله تولید انبوه واکسن ایرانی از امروز احتمالا 8 ماه زمان فاصله است.

قول واقع‌بینانه قانعی؛ مهر 1400

البته خود قانعی گفته است اگر خوشبینانه صحبت کنم اولین فاز تست واکسن می‌تواند آذرماه باشد، اما با نگاه واق‌بینانه‌ای زمان واکسیناسیون عمومی را مهر سال 1400 اعلام کرد. دبیر کمیته علمی ستاد ملی مقابله کرونا همچنین تاکید کرد:‌ اکنون چون در دنیا واکسن‌های کرونا تولید شده و فاز سوم کارآزمایی بالینی هم طی شده است تقریبا عوارض احتمالی مشخص است. واکسن‌هایی هم که در ایران تولید می‌شود همان‌هایی است که در چین، هند، آمریکا و... تولید می‌شود و متفاوت از آنها نیست. زمانی که واکسن تولیدی ما بخواهد وارد بازار شود از تمام عوارض و کارآزمایی آنها می‌توانیم استفاده کنیم برای انتخاب نوع واکسن، تعداد تزریق و... که در اختیارمان است.

ساخت داخل، ارزیابی خارج

در حالی که ایران بر روی بررسی عوارض و کارآزمایی واکسن‌های چینی و آمریکایی حساب باز کرده است، آن‌طور که در رسانه‌ها گزارش شده است دو شرکت فایزر و مدرنا چندی پیش از موفقیت خود در دستیابی به واکسن با درصد تاثیرگذاری 90 درصد خبر داده‌اند. موضوعی که چندی بعد اعلام شد درصد تاثیر آن 5 درصد هم بیشتر است. این در حالی است که براساس گزارش ایندیپندنت فارسی همسایگان ایران قراردادهایی با سازندگان واکسن در چین و اروپا امضا کرده‌اند. پاکستان هم با همکاری شرکت کانسینو بیولوژیک چینی درصدد تهیه واکسن است. عراق نیز مانند پاکستان به سراغ چین رفت. امارات متحده عربی گویا به سراغ روس‌ها رفته است و قطر نیز اعلام کرده که مشتری واکسن از شرکت داروسازی مدرناست و مقداری پیش‌خرید انجام داده است. از عمان، ترکیه، ارمنستان و آذربایجان هم خبر می‌رسد برنامه‌هایی برای تولید یا خرید واکسن وجود دارد.

یک خبر جدید از واکسن ایرانی

در کنار این صحبت‌ها مینو محرز عضو کمیته علمی کشوری کرونا گفت: در شرایط کنونی واکسن فایزر نتایج خوبی را کسب کرده و بر اساس گزارش‌ها حدود ۹۰ درصد مصونیت ایجاد کرده است، اما باید ببینیم که میزان ماندگاری تاثیر این واکسن چقدر خواهد بود. یکی از مشکلات این واکسن مسئله مکان نگهداری آن است، زیرا واکسن فایزر باید در یخچال‌های صنعتی و در دمای زیر ۸۰ درجه سانتی گراد نگهداری شود و این در حالی است که واکسن‌های دیگر با یخچال‌های معمولی و حتی با کیسه‌های یخ قابلیت حمل به مراکز درمانی سراسر دنیا را دارند.

عضو کمیته علمی کشوری کرونا با اشاره به اینکه واکسن آکسفورد هم نتایج قابل قبولی را کسب کرده است، و اینکه اگر واکسن.تائیدیه سازمان جهانی بهداشت را اخذ کرد حدود سه ماه به طول می‌انجامد تا به تولید انبوه برسد. درباره واکسن ایرانی کرونا گفت: واکسن ایرانی کرونا به زودی وارد فاز مطالعات انسانی می‌شود و بعد از دو ماه و قبل از پایان سال به شرط کسب نتایج خوب قابل استفاده برای مردم خواهد بود.

تلاش ایران برای ساخت و واردات از چین

ایران تلاش کرده است تا هم گوشه چشمی به واکسن چینی داشته باشد هم اینکه ادعای تولید داخلی آن را مطرح کند. البته از آنجایی که طرح واکسیناسیون سراسری مانند طرح فلج اطفال در گذشته اجرا شده است آنچه مسلم است اینکه اگر واکسن انبوه در داخل توزیع یا تولید شود احتمالا در اجرای طرح مشکلی نخواهد بود و آنچه در این مرحله بیشتر مورد سوال قرار گرفته چگونگی دسترسی به واکسن به صورت انبوه است.

البته در سوی دیگر شرایط خاص نگهداری و امکانات بهداشتی و درمانی واکسن‌ها نیز از جمله مسائلی است که درباره آن گمانه‌زنی‌هایی صورت می‌گیرد.

منابع: خبرگزاری ایرنا- خبرگزاری ایسنا- سایت تابناک- سایت دیجیاتو- سایت ایندیپندنت فارسی