نیازهای اقتصاد ایران برای دوران بایدن
بیش از دو هفته از برگزاری انتخابات آمریکا می‌گذرد و با وجودی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور کنونی آمریکا زیر بار شکست خود نرفته است، عوامل مختلف گویای این است که جو بایدن پیروز انتخابات بوده است. بایدن شب گذشته وزیر امور خارجه خود را هم معرفی کرد و رسانه‌ها از آغاز فرایند انتقال قدرت به وی سخن می‌گویند. حتی در شبکه‌های اجتماعی هم برنامه‌ریزی برای انتقال اکانت‌ها و صفحات کاخ سفید به تیم بایدن شروع شده است.
تلقی مثبت از آمدن بایدن
نقل و انتقال قدرت به بایدن موضوعی است که بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی در داخل آن را موضوعی مثبت ارزیابی می‌کنند. دلیل هم در فرصتی است که آنها باور دارند برای اقتصاد ایران به‌وجود می‌آید. البته بسیاری از این افراد در ارزیابی‌ها از وضعیت سیاسی ایران به‌ویژه سیاست خارجی بین آمدن بایدن و ترامپ تفاوتی قائل نمی‌شوند و فرصت سرکار آمدن بایدن را در برخی گشایش‌های اقتصادی می‌بینند.
جنگ داخلی با هواداران مذاکره
با این حال برخی رسانه‌های داخلی که مذاکره را نوعی تسلیم فرض می‌کنند، از حالا شمشیر خود را از رو بسته‌اند تا به محض مستقر شدن بایدن در کاخ سفید حملات خود را نسبت به هواداران مذاکره در داخل شروع کنند. اتفاقی که می‌تواند مجدد به یک دوقطبی در جامعه دامن بزند و شرایط زندگی را برای اقشار پایین سخت‌تر کند ضمن اینکه فعالان اقتصادی را هم درتنگنای بیشتری قرار می‌دهد.
شاید در این مقطع مراجعه به نظرات کارشناسان اقتصادی بتواند راهگشا باشد تا بعد از آمدن بایدن انتظارات در داخل واقع‌بینانه‌تر شود و اگر حرکتی به سمت مذاکرات بین‌المللی صورت گرفت یک «خیانت» تلقی نشود.
بایدن یا ترامپ تفاوتی ندارد؟
حسین راغفر، استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا می‌گوید: پیروزی بایدن یا ترامپ هیچ تاثیری بر اقتصاد ایران ندارد چون آنچه در اقتصاد ایران رخ می دهد هیچ ربطی به تحریم ندارد. پیروزی بایدن یا ترامپ ارتباطی با وضعیت اقتصاد کشور پیدا نمی‌کند، زیرا سیاست خارجی آمریکا در قبال خاورمیانه و به‌خصوص ایران را منافع اسرائیل تعیین می‌کند. به همین علت باروی کار آمدن هرکدام از این افراد هیچ تغییری در سیاست خارجی آمریکا با ایران به وجود نخواهد آمد. آنچه در اقتصاد ایران رخ داده است هیچ ربطی به تحریم‌ها ندارد، بلکه مشکل از عملکرد در داخل است.
یک سناریو برای بهبود اقتصاد ایران
وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و رئیس دانشکده اقتصاد سناریویی که بعد از آمدن بایدن می‌تواند باعث بهبود شرایط اقتصادی در داخل شود را این‌گونه توضیح می‌دهد: قسمت خوب ماجرا آن است که اگر بایدن پیروز انتخابات آمریکا شود و در کنار آن بتوانیم بیماری کرونا را مهار کنیم و صادرات غیرنفتی ما با همسایگان به روال سابق بازگردد، از سوی دیگر شاهد گشایش اقتصادی در روابط بین‌الملل باشیم و واردات را ساماندهی کنیم، از اتلاف منابع ارزی برای واردات کالاهای لوکس جلوگیری و چالش‌های فعلی برطرف شود، به علاوه صادرات نفت هم تا حدودی از وضعیت بغرنج کنونی خارج شود و سر و سامان بگیرد، می‌توان انتظار داشت شرایط بهتر شود.
از نگاه شقاقی انگار صرف آمدن بایدن کافی نیست و اگر زنجیره‌ای از عوامل در کنار هم قرار بگیرد اوضاع اقتصاد بهتر می‌شود و در آن صورت می‌توان انتظاری برای کاهش قیمت دلار تا مرز 20 هزار تومان داشت.
سراغ مذاکره داخلی برویم
حسین سلاح ورزی، از فعالان اقتصادی و اعضای ارشد در اتاق بازرگانی ایران در وهله اول کلید خروج از تله بحران اقتصاد کشور بعد از کنار رفتن ترامپ را مذاکره می‌داند اما نه مذاکره با رئيس جمهور آمریکا یا هر قدرت دیگری، او در یادداشتی مطبوعاتی می‌نویسد: در ارزش و اهمیت روابط بین‌المللی گسترده و بالنده برای رسیدن به رشد اقتصادی و توسعه پایدار تردیدی نیست و اگر سیاست‌گذاران بتوانند ایران را (با در نظر گرفتن اصول سه‌گانه عزت و حکمت و مصلحت و در چارچوب نظرات مقام معظم رهبری) به عرف عملکردهای بین‌المللی در حوزه اقتصاد نزدیک کنند، برای مثال با اقداماتی همچون پذیرش استانداردهای مبارزه با پولشویی FATF، حتما کمک چشمگیری به تسهیل روند رشد تولید و تجارت کشور است.
وی در متن خود ادامه می‌دهد: اما مذاکره‌ای که گره از کار کشور خواهد گشود در درجه اول مذاکره و گفت‌وگوی میان فعالان اقتصادی است. دستور کار کلیدی این گفت‌وگو هم‌افزایی در تجهیز دانش و توسعه و تقویت هنجارهای حامی بازی‌های جمع مثبت است. به موازات این گفت‌وگو، ما نیازمند گفت‌وگو میان دولت و بخش‌خصوصی، برای طراحی و تنظیم عقب‌نشینی دولت از تصدی‌گری مستقیم و مداخله موردی در نظم طبیعی اقتصاد و همچنین تمرکز بیشتر دولت بر وظیفه ذاتی خود در این حوزه، یعنی تقویت نهادهای حامی فعالیت‌های مولد و عرضه کالاهای عمومی با کیفیت هستیم.
امید به کاهش تحریم در دوران بایدن
در بخش دیگری سلاح ورزی می‌نویسد: فعالان اقتصادی بخش‌خصوصی، مانند همه مردم کشور، امیدوارند با روی کار آمدن بایدن در ایالات‌متحده، بار سنگین تحریم‌های تحمیل شده بر کشور تا حدی سبک شود و معاش مردم و روند اجرایی کسب‌وکارها گشایش‌هایی را تجربه کند؛ اما کلید احیای اقتصاد آسیب دیده و بحران‌زده ایران در واشنگتن نیست. برای احیای رشد اقتصادی و حرکت به سمت توسعه پایدار، ما ایرانیان، نیاز داریم گفت‌وگوی مولد با یکدیگر را بیاموزیم.
انتظار کاهش تورم و قیمت با توجه به شعارهای بایدن
آلبرت بغازیان، استاد دانشگاه تهران در مصاحبه‌ای می‌گوید: مسلما پس از انتخاب بایدن با توجه به شعارهایی که او در گذشته و طی دوران رقابت‌های انتخاباتی سر داده است، انتظار کاهش قیمت‌ها و تورم در ایران را می‌توان امر معقول ارزیابی کرد. البته در این میان سیاست‌ها بانک مرکزی نیز بسیاری قابل تامل است و باید دید که آیا نگاه این نهاد به بازار است یا خود نرخ ارز ر تعیین و هدایت می‌کند. اما باید توجه داشت که کاهش نرخ ارز تا زمانی که تثیت نشود و در بازار سرمایه با آن نرخ معامله انجام نشود، نمی‌تواند منجر به کاهش قیمت‌ها شود. این روند می‌توان از بازار ارز و طلا شروع شود و در ادامه به بازار خودرو، مسکن و سایر اقلام ضروری گسترش پیدا کند.
تاثیر بایدن بر قیمت ارز
این استاد دانشگاه درباره حل مشکلات اقتصادی ایران با توجه به سرکار آمدن بایدن و تاثیر آن بر قیمت ارز می‌گوید: در ابتدا باید توجه داشت که در هر مرحله جدید از تحریم‌های دولت ترامپ علیه یک زمینه خاص همانند پتروشیمی، فولاد یا چند شرکت خاص ایرانی، شاهد تاثیر منفی بر بازار ارز بودیم اما در مقطع کنونی نیز می‌توان خلاف این روند را انتظار داشت؛ بدین معنی که با هر مرحله از برداشته شدن تحریم‌ها شاهد کاهش نرخ ارز نیز خواهیم بود. در چند سال اخیر بهانه تمامی افزایش قیمت‌ها در تمامی زمینه‌های مختلف تولیدی تحریم و افزایش نرخ ارز بوده است اما در وضعیت جدید این بهانه‌ها از میان خواهد رفت.
بانک مرکزی اراده داشته باشد!
وی درباره آینده قیمت ارز بعد از مستقر شدن بایدن تاکید می‌کند: بیش از هر موضوع دیگر، در شرایط بعد از روی کار آمدن بایدن می‌بایست به بحث استمرار و اراده بانک مرکزی برای کاهش نرخ ارز اشاره داشت. در صورت تثبت نرخ ارز، افزایش قیمت‌ها روند منطقی پیدا خواهد کرد و دیگر مجال و زمینه‌ای برای افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها وجود نخواهد داشت. روند منطقی این است که قیمت‌ها کاهش پیدا کند، مگر اینکه سیاست‌های دولت یعنی همان سوء مدیریت زمینه‌ساز بحران مجدد و باقی ماندن نرخ تورم و قمیت‌ها در وضعیت فعلی باشد.
هنوز در اقتصاد ایران اتفاقی نیفتاده است!
مهدی پازوکی از کارشناسان اقتصادی می‌گوید: هیچ اتفاقی در اقتصاد ایران رخ نداده است، ولی قیمت ارز به دلیل انتخابات آمریکا کاهش پیدا کرده است، باید ایران به دنبال این فضا، پذیرش fatf را در دستور کار خودش قرار بدهد؛ یعنی من می خواهم با سیستم بانکی دنیا کار کنم. اگر الان آقای بایدن به برجام برگردد، ولی سیستم بانکی ما، بدون پذیرش fatf باشد، سیستم بانکی ما عملا قفل خواهد بود. یعنی صادرکننده ما که کالای خود را صادر می کند، پول خود را نمی تواند به کشور بازگرداند و سرمایه گذاری کند.
وی می افزاید: به استناد گزارش رییس اتاق بازرگانی ایران و چین، امروز بانک های درجه یک چینی با ما کار نمی کنند. بانک های کوچک با اقتصاد ایران کار می کنند. این بانک ها هزینه بسیار بالایی دارند، یعنی حواله ۱۰۰ یورویی برای ما ۲۰ درصد کارمزد می گیرند. بنابراین ما باید سعی بکنیم تعادل در دستور کارمان قرار بگیرد.
ایران نیازمند توسعه شبه درونزا
محمد حسین شریف زادگان که سابقه وزارت هم دارد در یادداشتی مرتبط با روی کار آمدن بایدن و فرصت‌های آن با اشاره به توانمندی ایران در تولیدات دارویی، سیمانی، صنایع آب و برق و تولید خودرو می‌نویسد: در هر پنج صنعت فوق‌الذکر ایرانیان با استفاده از حداکثر توانمندی داخلی و استفاده از ظرفیت‌های اقتصاد بین‌الملل خود را به این سطح رسانده‌اند. بنابراین تداوم آن نمی‌تواند تنها با تکیه بر توان داخلی باشد و دقیقا محتاج استفاده از خدمات فنی بین‌المللی، تکنولوژی و دانش فنی موجود در کشورهای بیشتر توسعه‌یافته و مواد و قطعات خاص است. این همان توسعه شبه درونزا است که ترکیبی از توسعه درونزا و برون‌زا با تأکید بر توانمندی درونزا است.
وی ادامه می‌دهد: توسعه کشورهای آلمان و ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم و مالزی در دهه 70 نیز زمانی به موفقیت رسید که ساز‌و‌کارهای توسعه درونزا برای حکمروایی شایسته توسعه فراهم شد و توانستند از فرصت‌هایی طلایی که شرایط سیاسی، بین‌المللی و اقتصاد بین‌الملل در زمان‌های بسیار خطیر و خاص در اختیارشان گذاشتند، بهترین بهره‌برداری را بکنند.
در بخش دیگری تصریح می‌کند: کره جنوبی یکی از موفق‌ترین استفاده‌کننده‌ها از این فرصت‌های طلایی است که به‌عنوان یکی از موفق‌ترین کشور‌ها در تجهیز منابع توسعه و توانمندی درون‌زای خود بعد از جنگ کره، از این فرصت‌های طلایی سود جسته است و خود را از یک کشور کمتر‌توسعه‌یافته به مدارهای توسعه‌یافتگی ارتقا داده است. بنابراین همواره توسعه امری درونی است ولی هرگز بدون استفاده از ظرفیت‌های سیاسی بین‌المللی و ظرفیت‌های اقتصاد بین‌المللی و دست‌یازیدن به توسعه شبه درونزا که ترکیبی از توسعه درونزا و برون‌زا است، امکان تحقق نخواهد یافت.
خودمان فرصت بسازیم
شریف‌زادگان درباره روی کار آمدن بایدن می‌نویسد: رئیس‌جمهور‌شدن بایدن ممکن است فرصتی برای ایران فراهم سازد که بتوانیم با مذاکره و مصالحه مسائل خود را به نفع منافع ملی و توسعه ملی و در چارچوب قواعد سیاست خارجی جمهوری اسلامی حل‌وفصل کنیم و خود را از بن‌بست‌هایی که تحریم‌های آمریکا علیه ایران ایجاد کرده است، تا حد امکان رهایی بخشیم. استفاده از فرصت‌ها و به‌کارگیری آن به نفع منافع ملی هنر اصلی سیاست‌مداران و تصمیم‌گیران کشور است. در‌واقع فرصت‌ها را خودمان بر اساس ایجاد توانمندی و ظرفیت‌سازی درونی و ملی می‌سازیم و آنها را به نفع اهدافمان به کار می‌گیریم و زمانی که قصدی برای استفاده از این فرصت‌ها نداریم، مانند آن است که این فرصت‌ها هرگز به وجود نیامده‌اند.
منابع: کاماپرس- نود اقتصادی- شهرآرا نیوز- اقتصاد نیوز- دنیای اقتصاد- دارایان- انتخاب- ایبنا- روزنامه شرق
